🔶 Wprowadzenie: czym jest neoprometeizm?
Neoprometeizm to współczesna kontynuacja międzywojennej idei Prometeizmu, stworzonej w II Rzeczypospolitej, zakładającej wsparcie dla narodów zniewolonych przez imperium rosyjskie, a później radzieckie. (Trzeba podkreślić, że neoprometeizm nie jest terminem rozpowszechnionym w środowiskach publicystycznych i naukowych). W XXI wieku pojęcie to nabrało nowego znaczenia, szczególnie po 2014 i 2022 roku, jako:
- polityka geostrategiczna: wspierająca deimperializację Federacji Rosyjskiej,
- paradygmat myślenia analitycznego i eksperckiego: w duchu suwerenności narodowej narodów „nierosyjskich”,
- narzędzie bezpieczeństwa: przeciwdziałania neoimperializmowi Rosji w Europie i Azji.
🔶 Genealogia idei
- Prometeizm międzywojenny (1918–1939): wspierany przez Józefa Piłsudskiego projekt polityczno-wywiadowczy RP, mający na celu wsparcie narodów zniewolonych przez Rosję: Ukraińców, Gruzinów, Azerów, Tatarów, Baszkirów, Kozaków itd.
- Zanik po II wojnie światowej: zdominowanie regionu przez ZSRR i podział świata na bloki zahamowały tę myśl.
- Renesans po 1991 r., szczególnie po:
- aneksji Krymu i działań Rosji w Donbas (2014),
- specjalnej operacji wojskowej Rosji na Ukrainie (2022).
🔶 Cele współczesnego neoprometeizmu
- Rozpad Federacji Rosyjskiej jako imperium wielonarodowego.
- Wspieranie ruchów narodowowyzwoleńczych wewnątrz Rosji (np. Tatarów, Baszkirów, Jakutów, Czeczenów).
- Budowa regionalnych bloków suwerennych państw (Międzymorze, GUAM [Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan, Mołdawia], Trójmorze).
- Ograniczenie wpływów Rosji w Azji Centralnej, na Kaukazie i w Europie Wschodniej.
- Budowa narracji historyczno-politycznej, która ukazuje Rosję jako państwo kolonialne, a nie „spadkobiercę ZSRR”.
🔶 Najważniejsze współczesne ośrodki neoprometeizmu
🇵🇱 W Polsce
- Ośrodek Studiów Wschodnich (OSW) – think tank państwowy kontynuujący dziedzictwo Marka Karpia; analizy wspierające narody postradzieckie.
- Strategy&Future (Jacek Bartosiak) – koncepcje Międzymorza jako przeciwwagi dla Rosji.
- Nowa Konfederacja (Budzisz, Grosse) – publicystyczna platforma budująca narodową doktrynę geopolityczną Polski.
- PISM, Instytut Wolności, Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego – środowiska intelektualne formujące strategię antyimperialną.
🇺🇸 W USA
- Jamestown Foundation – think tank wspierający rozpad imperium rosyjskiego, wydający raporty o narodach nierosyjskich.
- Atlantic Council, CEPA, Hudson Institute – analityczne centra wspierające deimperializację Rosji i integrację regionów postsowieckich z Zachodem.
🔶 Wpływowi politycy i stratedzy neoprometejscy
🇵🇱 Polska:
| Imię i nazwisko | Rola | Charakterystyka |
|---|---|---|
| Andrzej Duda | Prezydent RP | Otwarty zwolennik „rozbicia imperium rosyjskiego”; apelował o wspieranie narodów nierosyjskich. |
| Mateusz Morawiecki | Premier RP (2017–2023) | Promotor Międzymorza jako formy przeciwwagi dla Rosji; zwolennik polityki antyimperialnej. |
| Radosław Sikorski | MSZ | Współtwórca Partnerstwa Wschodniego; zwolennik integracji państw postsowieckich z Zachodem. |
| Zbigniew Rau | MSZ w rządzie PiS | Wspierał państwa Europy Wschodniej i Kaukazu w oporze przeciwko Rosji. |
| Paweł Jabłoński | Wiceminister SZ | Eksponował kwestie narodowe w polityce zagranicznej wobec Rosji i Białorusi. |
| Marek Budzisz | Ekspert, publicysta | Autor koncepcji „deimperializacji Rosji” i „przywrócenia wolności narodom Syberii”. |
| Jacek Bartosiak | Strateg, autor | Zwolennik geopolityki Międzymorza; ostrzega przed nowym koncertem mocarstw z Rosją. |
| Wojciech Konończuk | Dyrektor OSW | Kontynuator prometeizmu Marka Karpia; promotor badań nad narodami w FR. |
| Marek Menkiszak | OSW | Specjalista ds. polityki rosyjskiej; promotor twardej linii wobec Moskwy. |
| Tomasz G. Grosse | Politolog | Buduje narrację polityczno-historyczną Polski jako lidera regionu antyrosyjskiego. |
🇺🇸 Stany Zjednoczone:
| Imię i nazwisko | Rola | Charakterystyka |
|---|---|---|
| Victoria Nuland | Departament Stanu | Architektka antyrosyjskiej polityki USA; wspierała Majdan i Ukrainę. |
| Michael McFaul | Ambasador USA w Moskwie | Współtwórca strategii deimperializacji Rosji, krytyk neoimperializmu Putina. |
| Daniel Fried | Dyplomata | Orędownik wsparcia dla narodów Wschodu, kontynuator prometejskich idei. |
| John Herbst | Atlantic Council | Zwolennik „rozmontowania rosyjskiej strefy wpływów” w Azji i Europie. |
| Janusz Bugajski | Jamestown Foundation | Autor „Failed State: A Guide to Russia’s Rupture”; otwarty promotor rozpadu FR. |
| Paul Goble | Ekspert narodowościowy | Specjalista ds. narodów nierosyjskich; promuje ich niepodległość. |
| Luke Coffey | Hudson Institute | Autor analiz dot. geopolityki regionów postsowieckich; zwolennik suwerenności. |
| Alina Polyakova | CEPA | Ekspertka od dezinformacji i imperialnych mechanizmów Rosji. |
| Anne Applebaum | Publicystka | Historyczka totalitaryzmu, wspiera narrację o rosyjskim kolonializmie. |
| Timothy Snyder | Historyk Yale | Promotor idei Rosji jako kolonialnego imperium i wsparcia dla narodów zniewolonych. |
| Peter Pomerantsev | Autor | Krytyk mechanizmów propagandy rosyjskiej i neoimperialnych mitów. |
🔶 Inicjatywy i narzędzia neoprometejskie
- Forum Wolnych Narodów Rosji (2022–): zrzesza przedstawicieli narodów Syberii, Kaukazu, Powołża i Dalekiego Wschodu.
- Mapy alternatywnego podziału FR: publikowane m.in. przez Jamestown Foundation i Bugajskiego.
- Publikacje eksperckie: np. Decolonizing Russia: A Moral and Strategic Imperative (Atlantic Council, 2023).
- Wsparcie dla diaspor: edukacja, media, inicjatywy NGO dla Czeczenów, Tatarów, Jakutów, Buriatów.
🔶 Krytyka i kontrowersje
- Rosja oskarża neoprometeizm o „rusofobię” i „imperializm zachodni”.
- Niektórzy analitycy ostrzegają przed „chaosem po rozpadzie Rosji” i ryzykiem proliferacji broni jądrowej.
- Część krytyków uważa, że neoprometeizm to „neoimperializm peryferii”, szczególnie w polskim wydaniu.
Oto uzupełniona i uporządkowana wersja artykułu edukacyjnego pt. „Neoprometeiści z Ukrainy”, uwzględniająca postać Ołeksija Gonczarenki, a także inne kluczowe osoby i środowiska związane ze współczesnym ruchem prometeistycznym w tym kraju.
Neoprometeiści z Ukrainy
Wprowadzenie
Neoprometeizm ukraiński to współczesna kontynuacja przedwojennej idei prometeizmu – ruchu politycznego zapoczątkowanego przez obóz Józefa Piłsudskiego w II Rzeczypospolitej, który miał na celu osłabienie i rozbicie imperialnej Rosji (zarówno carskiej, jak i sowieckiej) poprzez wspieranie narodów ujarzmionych – takich jak Gruzini, Azerowie, Tatarzy, Kozacy kubańscy czy Ukraińcy – w ich walce o niepodległość. W warunkach XXI wieku neoprometeizm zyskał nowe znaczenie i nową dynamikę – szczególnie po rewolucji na Majdanie w 2014 roku i w kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej od 2014 (a zwłaszcza od 2022 roku).
Wśród głównych ośrodków i postaci neoprometeizmu szczególne miejsce zajmują politycy, publicyści i działacze z Ukrainy, którzy widzą swoje państwo jako geopolityczną awangardę walki z rosyjskim imperializmem oraz jako potencjalne centrum nowego porządku regionalnego opartego na niezależnych narodach Europy Środkowo-Wschodniej, Azji Środkowej i Kaukazu.
Cechy ideowe współczesnego ukraińskiego neoprometeizmu
- Antyimperializm rosyjski: Silne przekonanie, że Federacja Rosyjska jest kontynuatorką tradycji imperialnych (zarówno carskich, jak i sowieckich) i stanowi egzystencjalne zagrożenie dla wolnych narodów regionu.
- Narodowy radykalizm: Częste odwołania do tradycji Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) i Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) jako „pierwszych prometeiści” walczących o wolność narodów zniewolonych przez Moskwę.
- Zachodni atlantyzm: Bliska współpraca z USA, Wielką Brytanią, Polską, państwami bałtyckimi i instytucjami Unii Europejskiej.
- Regionalizm prometejskiego typu: Promowanie nowego formatu regionalnego – „nowego Intermarium”, Międzymorza lub osi Warszawa-Kijów-Tbilisi-Baku, mających stanowić przeciwwagę dla Rosji.
- Eksport „modelu ukraińskiego”: Uznawanie ukraińskiego doświadczenia walki o suwerenność jako uniwersalnego wzorca dla narodów pozbawionych niepodległości w ramach Federacji Rosyjskiej lub b. ZSRR.
Tabela głównych postaci i ośrodków ukraińskiego neoprometeizmu
| Imię i nazwisko / Instytucja | Opis i znaczenie |
|---|---|
| Dmytro Jarosz | Były lider Prawego Sektora, obecnie doradca wojskowy, ideolog narodowego radykalizmu. Wzywa do „krucjaty narodów przeciwko imperium moskiewskiemu”. Blisko współpracuje z polskimi środowiskami patriotycznymi i gruzińskimi oficerami. |
| Andrij Biłecki | Założyciel pułku Azow i lider Korpusu Narodowego. Reprezentuje nurt nacjonalistyczno-rasowy neoprometeizmu. Głosi konieczność budowy „nowej Europy Wschodniej” bez Rosji. |
| Wołodymyr Wiatrowycz | Historyk, były dyrektor Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej. Promuje narrację o OUN/UPA jako siłach prometeistycznych. Zwolennik „eksportu historii wyzwoleńczej”. |
| Roman Bezsmertnyj | Były ambasador Ukrainy w Białorusi. Uważa, że Ukraina powinna inspirować rozpad Rosji i wspierać narody zniewolone. |
| Ołeksij Gonczarenko | Poseł Rady Najwyższej z ramienia Europejskiej Solidarności. Otwarcie wzywa do rozpadu Federacji Rosyjskiej, popiera niepodległość narodów zniewolonych (Tatarów, Baszkirów, Czeczenów). Aktywny w kontaktach międzynarodowych. Założyciel Goncharenko Center. Bliski ideowo polskim i amerykańskim neokonserwatystom. |
| Serhij Sydorenko | Redaktor naczelny serwisu Europejska Prawda, promuje tezę o „ukraińskim przywództwie regionalnym” w kontekście walki z rosyjskim imperializmem. |
| Taras Berezowiec | Politolog i specjalista ds. wojny informacyjnej. Współtwórca pojęcia „Ukraina jako centrum wyzwoleńczego ruchu narodów postsowieckich”. |
| Instytut Strategii Czarnomorskiej | Think tank wspierający strategiczne partnerstwo Ukrainy z Turcją, Gruzją, Azerbejdżanem i państwami Azji Środkowej. Postuluje aktywną politykę prometeistyczną wobec narodów zniewolonych przez Moskwę. |
| Platforma „Czwartego Majdanu” | Niezależne środowisko ekspertów promujące „eksport rewolucji godności” do innych krajów postsowieckich. Podkreślają prometejski wymiar walki o niepodległość i demokrację. |
| Goncharenko Center | Sieć centrów edukacyjno-politycznych w wielu miastach Ukrainy. Propaguje wartości prozachodnie, niepodległościowe i antyimperialne. Stanowi zaplecze intelektualne i kadrowe dla współczesnego ukraińskiego prometeizmu. |
Cytaty reprezentatywne
Ołeksij Gonczarenko:
„Rosja jest imperium zła. Aby zakończyć wojnę i zapewnić pokój narodów, musimy doprowadzić do jej rozpadu. Ukraina ma być liderem tego procesu – tak jak Polska była liderem rozbicia ZSRR.”
Dmytro Jarosz:
„Nasza walka to nie tylko wojna o Ukrainę. To wojna narodów – Czeczenów, Tatarów, Azerów – o wyzwolenie spod moskiewskiego jarzma.”
Związki z zachodnim neokonserwatyzmem
Współczesny ukraiński neoprometeizm pozostaje w ścisłym związku z amerykańskimi i brytyjskimi środowiskami neokonserwatywnymi, które widzą Ukrainę jako narzędzie transformacji geopolitycznej Eurazji. Przykładowe instytucje:
- Atlantic Council
- Jamestown Foundation
- Center for European Policy Analysis (CEPA)
- NATO StratCom
- Henry Jackson Society (Wielka Brytania)
Te ośrodki wspierają ukraińskich polityków i intelektualistów głoszących ideę rozbicia Rosji na części i przekształcenia regionu w strefę demokratycznych państw narodowych związanych z Zachodem.
Krytyczna uwaga z perspektywy materializmu dialektycznego
Z punktu widzenia marksizmu-leninizmu, współczesny ukraiński neoprometeizm:
- stanowi połączenie nacjonalizmu i neokolonialnej strategii USA, gdzie prawdziwe interesy narodów są podporządkowane globalnej ekspansji kapitalizmu i NATO,
- odwraca uwagę od kwestii klasowych i społecznych, kierując energię społeczną w stronę konfrontacji etniczno-geopolitycznej,
- instrumentalizuje antyimperializm, zamieniając go w narzędzie imperializmu zachodniego, a nie realnego wyzwolenia.
Podsumowanie
Ukraiński neoprometeizm to silny i wpływowy nurt polityczno-ideowy, który odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polityki zagranicznej Ukrainy. Osoby takie jak Ołeksij Gonczarenko, Dmytro Jarosz, Andrij Biłecki czy Wołodymyr Wiatrowycz stanowią awangardę tego ruchu, który – niezależnie od motywacji – wpisuje się w geostrategiczną koncepcję ekspansji Zachodu na obszary dawnego ZSRR, a szczególnie w strategię USA osłabiania Federacji Rosyjskiej. Neoprometeizm ukraiński może być rozpatrywany zarówno jako element walki o niepodległość, jak i jako instrument nowej formy imperializmu w epoce postzimnowojennej.
🔶 Zakończenie: czy neoprometeizm to nowa doktryna geopolityczna?
Tak – neoprometeizm staje się coraz bardziej instytucjonalny, międzynarodowy i wielowymiarowy. Jest już nie tylko ideą, ale też:
- modelem analizy geopolityki,
- strategią bezpieczeństwa dla państw Międzymorza,
- narzędziem walki z rosyjskim neoimperializmem.
Można mówić wręcz o „prometejskiej doktrynie bezpieczeństwa”, którą wdraża Polska, wspierana przez amerykańskie ośrodki eksperckie.
📘 Tabela: Rozwój prometei(zmu) i neoprometeizmu (1918–2025)
| Okres | Etap | Wydarzenia i inicjatywy | Kluczowe postacie i instytucje |
|---|---|---|---|
| 1918–1939 | Prometeizm klasyczny (II RP) | – Koncepcja Piłsudskiego wsparcia narodów nierosyjskich (Ukraińcy, Tatarzy, Gruzini, Azerowie, Baszkirzy, Kozacy)- Działania wywiadu (Oddział II Sztabu Generalnego)- Prometejskie Kongresy w Paryżu, Stambule, Genewie | Józef Piłsudski, Tadeusz Schaetzel, Bogdan Kutiłowski, Eustachy Sapieha |
| 1940–1989 | Uśpienie idei prometejskiej | – ZSRR przejmuje całą Europę Wschodnią- Polityka „zimnej wojny” marginalizuje kwestie narodowe wewnątrz ZSRR- Czasem poruszane przez emigrację i w USA (np. Radio Wolna Europa) | Jerzy Giedroyc, Radio Wolna Europa, CIA (okresowo) |
| 1991–2004 | Renesans narodowy po upadku ZSRR | – Rozpad ZSRR i powstanie niepodległych państw- Pierwsza wojna czeczeńska- Powstanie think tanków analizujących rosyjskie mniejszości narodowe | Paul Goble, Zbigniew Brzeziński (ostrzegał przed neoimperializmem Rosji) |
| 2004–2013 | Prometeizm reaktywowany | – Pomarańczowa Rewolucja- Rosja odzyskuje imperialne ambicje (Gruzja 2008)- Polska i kraje bałtyckie wspierają Ukrainę, Gruzję, Mołdawię- Rozwój OSW i PISM | Radosław Sikorski, Marek Karp (OSW), CEPA, Atlantic Council |
| 2014–2021 | Neoprometeizm instytucjonalny | – Aneksja Krymu, wojna w Donbasie- Rozwój Trójmorza, Forum Państw Bałtycko-Czarnomorskich- Umiędzynarodowienie wsparcia dla narodów nierosyjskich- Powstają mapy potencjalnego rozpadu FR | Janusz Bugajski, John Herbst, Marek Budzisz, Jamestown Foundation, OSW, Strategy&Future |
| 2022–2023 | Neoprometeizm ofensywny | – Specjalna operacja wojskowa: inwazja Rosji na Ukrainę- Forum Wolnych Narodów Rosji (Warszawa, Praga)- Powstają raporty i manifesty deimperializacji FR- Postulaty rozpadu Rosji na 20–30 państw | Duda, Bugajski, Goble, Fried, Bartosiak, McFaul, Atlantic Council, Hudson Inst., Free Nations of Post-Russia Forum |
| 2024–2025 | Neoprometeizm doktrynalny (etap obecny) | – USA i Polska wdrażają „strategię dekolonizacji Rosji” jako element polityki bezpieczeństwa- Ośrodki eksperckie pracują nad mapami, scenariuszami, strukturami przejściowymi dla narodów FR- Narasta debata o rozpadzie Rosji jako koniecznym dla pokoju światowego | CEPA, OSW, Jamestown, Strategy&Future, Atlantic Council, PISM, polskie MSZ, think tanki narodowe |
🔍 Wnioski z tabeli:
- Neoprometeizm przeszedł drogę od działalności konspiracyjnej do oficjalnych raportów rządowych i think tankowych.
- Polska i USA stały się głównymi platformami instytucjonalnymi tej idei.
- Trwa jej umiędzynarodowienie i profesjonalizacja – strategia, narracja, struktura.
🕊️ (zakłamany) Manifest Neoprometeizmu: Wolność dla Narodów, Koniec Imperiów (Fikcja Literacka)
PREAMBUŁA
My, zwolennicy neoprometeizmu – polityki solidarności z narodami ujarzmionymi przez neoimperialne reżimy – uznajemy, że trwałe bezpieczeństwo i pokój w Eurazji nie są możliwe bez przezwyciężenia imperialnego charakteru Federacji Rosyjskiej i bezrealnego statusu Rosji jako „naturalnego mocarstwa”.
W duchu tradycji Józefa Piłsudskiego i myśli narodowowyzwoleńczej narodów nierosyjskich, wzywamy do nowej polityki międzynarodowej, opartej na:
🔷 I. ZASADY NEOPROMETEIZMU
- Prawo narodów do samostanowienia Każdy naród ma prawo do niepodległości, suwerenności i rozwoju kulturowego – również narody zamieszkujące Federację Rosyjską.
- Dekolonizacja imperium rosyjskiego Rosja nie jest państwem narodowym, lecz konstruktem kolonialnym. Jej deimperializacja jest warunkiem pokoju w Europie i Azji.
- Solidarność narodów peryferii Narody Europy Wschodniej, Kaukazu, Azji Centralnej i Syberii muszą współdziałać w przezwyciężaniu moskiewskiej hegemonii.
- Rozmontowanie struktur neoimperialnych Odrzucamy porządek geopolityczny oparty na „strefach wpływu”, neosowieckich strukturach i rosyjskich narzędziach destabilizacji.
- Bezpieczeństwo jako wspólna odpowiedzialność NATO, UE i ich partnerzy powinni wspierać narodowe ruchy wolnościowe przeciwko rosyjskiej dominacji – politycznie, informacyjnie i materialnie.
🔷 II. CELE STRATEGICZNE
- Rozpad Federacji Rosyjskiej jako warunek trwałego pokoju Wspieramy politycznie i intelektualnie dezintegrację FR na suwerenne państwa narodowe.
- Uznanie historycznej winy imperialnej Rosji Wzywamy Rosjan do uznania krzywd zadanych Tatarom, Czeczenom, Ukraińcom, Inguszom, Baszkiróm, Jakutom i innym narodom zniewolonym.
- Międzynarodowe forum narodów ujarzmionych Popieramy działania takich ciał jak Forum Wolnych Narodów Rosji oraz pracę think tanków mapujących przyszłość postrosyjską.
- Tworzenie regionalnych bloków niezależnych od Moskwy Budujemy sieci współpracy między narodami Azji Środkowej, Kaukazu, Uralu i Syberii.
- Polska jako lider regionalnej polityki wyzwoleńczej Polska – jako dziedziczka prometei(zmu) – powinna przewodzić inicjatywom wspierającym deimperializację Eurazji.
🔷 III. ŚRODKI DZIAŁANIA
- Tworzenie instytucji wspierających edukację i samoświadomość narodów nierosyjskich (media, think tanki, uniwersytety).
- Polityczna presja na uznanie i ochronę mniejszości narodowych w Rosji przez ONZ, OBWE, UE, NATO.
- Wspieranie opozycyjnych elit narodowych w diasporach: bałtycko-kaspijskiej, tureckiej, zachodnioeuropejskiej, północnoamerykańskiej.
- Opracowanie strategii informacyjnej przeciwko imperialnej propagandzie rosyjskiej (w tym jej „lewicowym” i „antyimperialistycznym” mutacjom).
- Współpraca z państwami, które przeszły drogę dekolonizacji i mają doświadczenie w odbudowie tożsamości narodowej (Ukraina, Gruzja, Litwa).
🔷 IV. WIZJA PRZYSZŁOŚCI
- Wschód Europy i Azji jako federacja wolnych narodów
- Zastąpienie Federacji Rosyjskiej suwerennymi państwami etnicznymi i terytorialnymi
- Pokój i współpraca oparta na równości cywilizacyjnej i wyzwoleniu z rusocentryzmu
- Międzynarodowe gwarancje niepodległości narodów postrosyjskich
- Upadek ostatniego imperium europejskiego – jako warunek nowego ładu światowego
Krytyka manifestu neoprometeizmu jako narzędzia neoimperializmu amerykańskiego i zachodniego
1. Wprowadzenie: pozory emancypacji, rzeczywistość podporządkowania
Manifesty neoprometeizmu – takie jak te publikowane przez środowiska Forum Wolnych Narodów Rosji, Jamestown Foundation czy Atlantic Council – deklarują szczytne cele: walkę z „rosyjskim imperializmem”, wsparcie narodów ujarzmionych przez Moskwę, budowę wolnych, demokratycznych społeczeństw. W rzeczywistości jednak, za tą emancypacyjną retoryką kryje się polityczny pragmatyzm hegemoniczny, który służy amerykańskiej i zachodniej strategii redystrybucji wpływów w Eurazji, przy pomocy etnicznych podmiotów peryferyjnych.
2. Neoprometeizm jako narzędzie projekcji siły USA
Manifesty te wpisują się w logikę neokonserwatywną: zakładają, że pewne narody mają prawo i obowiązek przekształcać inne systemy polityczne, nawet jeśli wymaga to destabilizacji, inżynierii społecznej czy fragmentaryzacji państw. Takie myślenie opiera się na założeniu, że:
- Zachód (a zwłaszcza USA) ma historyczne prawo do „cywilizacyjnego przywództwa”,
- narody „wyzwalane” z jednego imperium (rosyjskiego) mogą być przekształcane w wasali nowego układu hegemonicznego,
- etyka niepodległości podporządkowana jest strategii geopolitycznej – to, co nie służy interesom USA, zostaje wykluczone (np. kurdyjski socjalizm demokratyczny, antykapitalistyczne nurty wśród ludów Syberii, antyzachodni islam czeczeński).
3. Fałszywy uniwersalizm i „dobór narodów”
Manifest neoprometeizmu nie obejmuje wszystkich „ujarzmionych” – wspierane są wyłącznie te narody, które:
- wpisują się w prozachodni dyskurs (demokracja liberalna, kapitalizm rynkowy, współpraca z NATO),
- nie podważają ładu kapitalistycznego – a więc np. nie są antyimperialistyczne w rozumieniu lewicowym lub islamskim,
- są geopolitycznie użyteczne – np. Tatarzy Krymscy, Czeczeni z diaspory, Kałmucy, Baszkirzy, ale już nie np. prorosyjscy Komi czy lewicowi Buriaci.
W efekcie narody stają się narzędziami gry mocarstw, a ich realne aspiracje mogą być zastąpione przez projekcje elit think tankowych z Waszyngtonu, Warszawy, Wilna czy Tallina.
4. Dekolonizacja jako nowa kolonizacja
Choć manifesty mówią o „wyzwoleniu” i „samostanowieniu”, nie oferują rzeczywistej niezależności. W ich wizji:
- nowo powstałe państwa będą zależne gospodarczo od Zachodu – przez pomoc, inwestycje, kontrolę surowców,
- elity tych państw będą produktem zachodniego szkolenia i finansowania – co oznacza ideologiczną dominację liberalną,
- przestrzeń po rozpadzie Rosji stanie się polem rywalizacji o wpływy – nie strefą autonomicznego rozwoju.
Tym samym neoprometeizm replikuje struktury dominacji w nowej formie: nie rosyjskiej, lecz euroatlantyckiej. Zachód przejmuje rolę „cywilizatora”, ale stosuje ten sam mechanizm – dziel i rządź, warunkuj pomoc, kształć elity zależne, kontroluj dostęp do kapitału.
5. Milczenie o Zachodzie jako podmiocie ucisku
Manifesty neoprometeizmu milczą o własnym imperializmie Zachodu. Nie znajdziemy tam:
- żadnej krytyki neokolonializmu zachodniego wobec Globalnego Południa,
- żadnej refleksji nad rolą NATO w destabilizacji państw Bliskiego Wschodu (Irak, Libia, Syria),
- żadnego odniesienia do podwójnych standardów w polityce USA (np. wspieranie dyktatur w Arabii Saudyjskiej i Egipcie przy jednoczesnym promowaniu „wolności narodów” na Kaukazie).
Manifesty te fetyszyzują Rosję jako źródło wszelkiego zła, co czyni z nich instrument moralnej legitymizacji hegemonii USA – hegemonii, która sama nierzadko bywała opresyjna, brutalna i nielegalna.
6. Konkluzja: prometejskie maskowanie hegemonii
Neoprometeizm w ujęciu manifestów amerykańskich i polskich to nie nowy humanizm czy projekt emancypacyjny, lecz instrumentalna ideologia interwencji, podlana frazeologią wolności i demokracji. W praktyce:
- nie oferuje równości i niezależności, lecz peryferyjność z nowym centrum (Waszyngtonem),
- nie wspiera rzeczywistej różnorodności, lecz narzuca uniwersalizm modelu liberalno-kapitalistycznego,
- nie jest kontynuacją prometei(zmu) Piłsudskiego w duchu federalizmu i partnerstwa, lecz adaptacją jego założeń do projektu globalnej dominacji Zachodu.
✊ ZAKOŃCZENIE
Nie będzie wolnej Europy bez wolnego Powołża, Kaukazu, Syberii i Dalekiego Wschodu. Neoprometeizm to nie imperializm odwetu – to projekt sprawiedliwości dziejowej i emancypacji narodów, które przez stulecia były tłumione pod butem Moskwy.
Wolność dla narodów. Koniec imperiów. Zwycięstwo prawa nad siłą.
Neoprometeizm jako narzędzie ekspansji wpływów Stanów Zjednoczonych w duchu neokonserwatyzmu
Wprowadzenie
Neoprometeizm nawiązuje do idei międzywojennego prometei(zmu) Józefa Piłsudskiego – wspierania narodów ujarzmionych przez imperium rosyjskie – we współczesnym wydaniu coraz częściej przybiera formę instrumentalnej strategii geopolitycznej. Szczególnie widoczne jest jego sprzężenie z amerykańskim neokonserwatyzmem – ideologią zakładającą ekspansję demokracji liberalnej jako fundamentu polityki zagranicznej USA. W tym kontekście neoprometeizm jawi się nie jako altruistyczny projekt emancypacji narodów, ale środek poszerzania stref wpływu Zachodu, z USA jako rdzeniem systemu.
1. Geneza współczesnego neoprometeizmu
Współczesny neoprometeizm wyłonił się w dwóch falach:
- po rozpadzie ZSRR (1991) – jako myślenie eksperckie nad słabościami Rosji i jej „niewypowiedzianym kolonializmem”,
- po wojnie rosyjsko-gruzińskiej (2008) i aneksji Krymu (2014) – jako agenda polityczna wspierania dezintegracji imperium rosyjskiego.
Wraz z inwazją Rosji na Ukrainę (2022), neoprometeizm przeszedł transformację z peryferyjnej koncepcji akademickiej w aktywną strategię bezpieczeństwa, szczególnie forsowaną przez think tanki atlantyckie (np. Atlantic Council, Jamestown Foundation, Hudson Institute) oraz polityków i doradców neokonserwatywnych (np. John Herbst, Daniel Fried, Janusz Bugajski, Paul Goble).
2. Neokonserwatyzm jako ideologiczna rama
Neokonserwatyzm, wywodzący się z amerykańskich debat zimnowojennych, zakłada:
- ekspansję demokracji i wolnego rynku jako interes narodowy USA,
- prawo do interwencji humanitarnej i zmiany reżimów,
- aktywną politykę zagraniczną USA jako moralną odpowiedzialność światowego lidera.
Neoprometeizm, w tej logice, staje się wersją „demokratycznego inżynieringu” dla obszarów Eurazji:
- postuluje rozpad Rosji jako warunek pokoju globalnego,
- wspiera sieci narodowych ruchów opozycyjnych (m.in. tatarzy, czeczeni, baszkirzy, jakuci),
- projektuje nowe państwa i federacje zależne od Zachodu – podobnie jak Irak po 2003 roku czy Kosowo po 2008.
3. Instrumentarium wpływu
Neoprometeizm neokonserwatywny operuje miękką siłą (soft power) i twardą polityką wpływu. Narzędzia to m.in.:
| Instrument | Opis działania |
|---|---|
| Think tanki | Jamestown Foundation, CEPA, Atlantic Council produkują raporty o rozpadzie Rosji, wspierają „mapowanie narodów ujarzmionych” |
| Wsparcie dla forów narodowych | Forum Wolnych Narodów Rosji (Warszawa, Praga, Bruksela) jako platforma opozycyjna, zorganizowana z pomocą USA i Polski |
| Finansowanie | Dotacje dla organizacji diasporyjnych (np. tatarzy krymscy, czeczeni, kałmucy, jakuci) przez fundacje amerykańskie |
| Sieci medialne | Promocja narracji deimperializacji przez RFERL, Current Time, Voice of America, Meduza, Zona.Media |
| Edukacja i kadry | Szkolenia liderów narodowych (np. w Estonii, na Litwie, w Polsce), budowa elit prozachodnich |
| Scenariusze geostrategiczne | Praca nad „mapami rozpadu Rosji” (Bugajski, Sutyagin, Goble), modelowanie „państw sukcesyjnych” |
4. Przypadek Ukrainy: laboratorium neokonserwatywnego prometei(zmu)
Ukraina jest kluczowym polem zastosowania tej strategii:
- USA i Polska wspierają pełne oderwanie Ukrainy od „rosyjskiej przestrzeni cywilizacyjnej”,
- polityka historyczna (OUN-UPA, Bandera) staje się narzędziem budowy tożsamości narodowej niekompatybilnej z rosyjską,
- Ukraina, pośrednio, służy jako baza wpływu na narody rosyjskie (np. działania Tatarów Krymskich, Czeczenów Kadyrowa vs opozycja Ichkerii).
5. Neoprometeizm jako ekspansja „imperium demokratycznego”
Z punktu widzenia krytyki marksistowsko-leninowskiej czy postkolonialnej, neoprometeizm jest strategią podporządkowania „wyzwolonych” narodów nowemu centrum – Waszyngtonowi i Brukseli. Projektowane „wolne państwa postrosyjskie”:
- będą włączane do systemów zależności gospodarczej (kapitał zachodni, inwestycje kontrolowane),
- otrzymają elity wykształcone w Zachodnim systemie (Harvard, CEPA, Soros Foundation),
- uzyskają polityczną suwerenność, ale w ramach architektury bezpieczeństwa kierowanej z USA.
6. Krytyka i kontrowersje
Neoprometeizm jako neokonserwatywne narzędzie ekspansji budzi następujące zastrzeżenia:
- Selektywność poparcia – wspierane są tylko te ruchy narodowe, które są prozachodnie i antyrosyjskie; lewicowe lub antykapitalistyczne są marginalizowane.
- Zamiana zależności – dekolonizacja od Moskwy może oznaczać neokolonialną integrację z systemem euroatlantyckim.
- Użyteczność geopolityczna ponad wolność – narody „wyzwalane” często stają się pionkami w rywalizacji z Chinami, Turcją lub Iranem.
- Brak głosu mas ludowych – neoprometeizm tworzony jest przez elity i ekspertów, często bez realnego zakorzenienia społecznego w diasporze lub narodach FR.
Zakończenie
Neoprometeizm w duchu neokonserwatyzmu to nie tyle idea wyzwolenia, co instrument redystrybucji wpływów w Eurazji. Jest odpowiedzią Zachodu na kryzys „porządku jałtańskiego” i próbą redefinicji wschodniej granicy cywilizacji liberalno-demokratycznej. Choć może przynieść korzyści niektórym narodom ujarzmionym, jego intencja geostrategiczna i podporządkowanie neoliberalnej wizji świata każą patrzeć na ten projekt z krytycznym dystansem.
Dodaj komentarz