Artykuł jest próbą zarysowania w skrócie oficjalnych odpowiedzi stron amerykańskiej i chińskiej na pytanie postawione w tytule artykułu. O co chodzi naprawdę, spróbujemy odpowiedzieć w kolejnych artykułach dotyczących Tajwanu.
Problem statusu Tajwanu pojawił się po raz pierwszy w końcu 1949 r. po prokla-mowaniu w Pekinie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL), a schronieniu się dawnych władz Republiki Chińskiej (RCh) na Tajwanie. W związku z wybuchem wojny koreańskiej (25 czerwca 1950 r.) Stany Zjednoczone postanowiły nie uznawać ChRL, a Tajwan objąć swym „parasolem obronnym”. Wobec dominacji Waszyngtonu, oraz jego sojuszników w ONZ, organizacja ta nadal uznawała władze RCh na Tajwanie, jako reprezentujące całe Chiny, mimo utraty przez nie kontroli nad większą częścią kraju. Ignorowała natomiast istnienie ChRL, chociaż Moskwa wielekroć starała się o uznanie sojuszniczego rządu w Pekinie. Przedstawiciele RCh zajmowali zatem nadal miejsce stałego członka Rady Bezpieczeństwa, zasiadali w Banku Światowym, Międzynarodowym Funduszu Walutowym, UNESCO, itd. RCh korzystała z pomocy w tym także wojskowej, USA i osłony VII Floty na Pacyfiku (a na wyspie stacjonowały również amerykańskie siły lotnicze). Jeszcze w 1967 r. 68 państw uznawało władze w Tajpei za jedyny rząd Chin, a stosunki dyplomatyczne z ChRL utrzymywało tylko 45 państw (głównie komunistycznych i neutralnych).
Żeby spróbować odpowiedzieć na bardzo istotne z punktu widzenia obecnej sytuacji międzynarodowej pytanie postawione w tytule artykułu, najwygodniej będzie nam posłużyć się wybranymi cytatami z oficjalnych źródeł amerykańskich i chińskich.
“Jako wiodąca demokracja i potęga technologiczna, Tajwan jest kluczowym partnerem USA w regionie Indo-Pacyfiku. Chociaż Stany Zjednoczone nie utrzymują (oficjalnych – dopisek autorki) stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, mamy silne nieoficjalne stosunki. Stany Zjednoczone i Tajwan mają podobne wartości, głębokie powiązania handlowe i gospodarcze oraz silne więzi międzyludzkie, które stanowią podstawę naszej przyjaźni i służą jako impuls do rozszerzenia zaangażowania USA na Tajwanie.”
“Poprzez American Institute in Taiwan (AIT), organizację pozarządową upoważnioną przez Taiwan Relations Act do prowadzenia nieoficjalnych stosunków Stanów Zjednoczonych z Tajwanem, nasza współpraca z Tajwanem stale się rozwija. Tajwan stał się ważnym partnerem USA w handlu i inwestycjach, zdrowiu, półprzewodnikach i innych krytycznych łańcuchach dostaw, monitorowaniu inwestycji, nauce i technologii, edukacji i promowaniu wartości demokratycznych.”
Cytaty z: https://www.state.gov/u-s-relations-with-taiwan/
Czym jest Taiwan Relations Act (TRA)? To dłuższa historia.
Obecny status wyspy na arenie międzynarodowej określiły w dużym stopniu wydarzenia z lat 1971-1972. Po zaskakującym nawiązaniu współpracy Waszyngtonu z Pekinem w 1971 r., ten pierwszy uznał de facto ChRL i wyraził zgodę na zajęcie miejsca Chin w ONZ przez jej reprezentantów, a usunięcie przedstawicieli RCh z tej organizacji (a następnie także z innych organizacji międzynarodowych). Stany Zjednoczone formalnie zerwały jednak stosunki dyplomatyczne z Tajpei, a nawiązały z Pekinem dopiero w 1979 r. (do tego czasu utrzymywano w Pekinie specjalne Biuro Łącznikowe). We wspólnym komunikacie amerykańsko-chińskim, podpisanym 28 lutego 1972 r. w Szanghaju, podczas wizyty w ChRL prezydenta R. Nixona obie strony następująco sformułowały swoje stanowisko w sprawie Tajwanu:
Strona chińska potwierdziła swą pozycję: Problem Tajwanu jest główną kwestią utrudniającą normalizację stosunków Chin i Stanów Zjednoczonych; rząd ChRL jest jedynym, legalnym rządem Chin, a Tajwan jest jedną z prowincji Chin, jaka od dawna już powinna powrócić do ojczyzny; wyzwolenie Tajwanu jest wewnętrzną sprawą Chin, a żadne państwo nie ma prawa mieszać się do tego; wszystkie siły i instalacje wojskowe Stanów Zjednoczonych powinny zostać wycofane z Tajwanu. Rząd chiński zdecydowanie sprzeciwia się wszelkiej działalności, która ma na celu stworzenie [sytuacji] ‘jednych Chin i jednego Tajwanu’, ‘jednych Chin, a dwu rządów’, ‘dwojga Chin’, ‘’niepodległego Tajwanu’, jak też próbom bronienia poglądu, że ‘status Tajwanu pozostaje do określenia’. Strona amerykańska zadeklarowała: Stany Zjednoczone przyjmują do wiadomości, że Chińczycy z obydwu stron Cieśniny Tajwańskiej utrzymują, iż są tylko jedne Chiny i że Tajwan jest częścią Chin. Rząd Stanów Zjednoczonych nie podważa tego stanowiska. Potwierdza on swe zainteresowanie pokojowym rozwiązaniem problemu tajwańskiego przez samych Chińczyków. Przyjmując tę perspektywę, potwierdza on jako ostateczny cel wycofanie wszystkich swoich sił i instalacji wojskowych z Tajwanu.
Te tezy chińskie były odtąd stale powtarzane, jako kluczowe, a Waszyngton stopniowo przyjmował je w coraz szerszym zakresie. Już we wspólnym komunikacie o ustanowieniu stosunków dyplomatycznych między ChRL a Stanami Zjednoczonymi (z 16 grudnia 1978) przedstawiciele tych ostatnich zadeklarowali, że z dniem 1 stycznia 1979 r. USA uznają władze ChRL za jedyne legalne władze Chin. We wspólnym komunikacie z 17 sierpnia 1982 r. zadeklarowano natomiast:
Rząd Stanów Zjednoczonych przywiązuje wielkie znaczenie do swych stosunków z Chinami i potwierdza, iż nie ma zamiaru naruszać suwerenności Chin, oraz ich terytorialnej integralności, czy mieszać się do ich spraw wewnętrznych, albo też prowadzić politykę ‘dwojga Chin’, albo ‘jednych Chin i jednego Tajwanu’. Rząd Stanów Zjednoczonych rozumie i wysoko ocenia politykę Chin, zmierzającą do pokojowego rozwiązania kwestii Tajwanu…
Jak łatwo zauważyć w ciągu dziesięciu lat strona amerykańska zaakceptowała główne tezy strony chińskiej z 1972 r. Stosunków z Tajwanem jednak nie zerwano, choć przeszły one na płaszczyznę „nieoficjalną”, a regulował je Taiwan Relations Act (przyjęty przez Kongres w marcu 1979 r.).
Z punktu widzenia formalno-prawnego był on dokumentem wyższej rangi niż wspólne komunikaty, czy jednostronne oświadczenia amerykańskie nie przechodzące przez Kongres. Stwierdza się tam, że polityka Stanów Zjednoczonych zmierza do utrzymania i rozwoju „szerokich, bliskich i przyjaznych stosunków handlowych, kulturalnych, oraz w innych sferach między ludami Stanów Zjednoczonych i Tajwanu, jak też Chin kontynentalnych, oraz innych krajów regionu Zachodniego Pacyfiku”. Zastrzeżono, że nawiązanie stosunków z ChRL opiera się na założeniu, że przyszłość Tajwanu zostanie rozstrzygnięta w sposób pokojowy, a na wyspę nie będą też wywierane naciski innego typu, jak bojkot, czy embargo, albo też zagrożenie pokoju i stabilności w rejonie Pacyfiku Zachodniego. Pogwałcenie tych warunków wywołałoby „poważne zaniepokojenie” (grave concern) Stanów Zjednoczonych. W tym celu ich rząd będzie dostarczał broni i innego sprzętu niezbędnych dla zapewnienia wyspie „wystarczającego potencjału obronnego”, a zarazem będzie utrzymywał zdolność USA do odparcia jakichkolwiek prób użycia siły, lub przymusu, jakie mogłyby zagrozić bezpieczeństwu, systemowi społecznemu, lub gospodarczemu ludu Tajwanu.
Cytaty z: https://swps.pl/images/STRUKTURA/jednostki-dydaktyczne/zaklad-studiow-azjatyckich/04_Azja_Wschodnia_-_Tajwan.pdf
“Podejście Stanów Zjednoczonych do Tajwanu pozostaje spójne przez dziesięciolecia i (kolejne) administracje. Stany Zjednoczone od dawna prowadzą politykę jednych Chin, która kieruje się ustawą o stosunkach z Tajwanem (TRA), trzema wspólnymi komunikatami amerykańsko-chińskimi i sześcioma zapewnieniami. Sprzeciwiamy się wszelkim jednostronnym zmianom status quo z którejkolwiek ze stron; nie popieramy niepodległości Tajwanu; i oczekujemy, że różnice w cieśninie zostaną rozwiązane środkami pokojowymi. Nadal jesteśmy zainteresowani pokojem i stabilnością w Cieśninie Tajwańskiej. Zgodnie z ustawą o stosunkach z Tajwanem, Stany Zjednoczone udostępniają artykuły (mówiąc po ludzku, broń – dopisek autorki) i usługi obronne w razie potrzeby, aby umożliwić Tajwanowi utrzymanie wystarczającej zdolności do samoobrony – i utrzymuje naszą zdolność do opierania się wszelkiemu uciekaniu się do użycia siły lub innych form przymusu, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu lub systemowi społecznemu lub gospodarczemu Tajwanu”.
https://www.state.gov/u-s-relations-with-taiwan/
Chcielibyśmy delikatnie zasugerować, że w praktyce działania Stanów Zjednoczonych trącą hipokryzją. Szczególnie dotyczy to stwierdzenia “nie popieramy niepodległości Tajwanu”.
Co na to Chiny? Tutaj, dla odmiany, posłużymy się oficjalnym źródłem chińskim – wybranymi cytatami z białej księgi zatytułowanej “Kwestia Tajwanu i zjednoczenie Chin w nowej erze” opublikowanej w 2022 roku.
„Zasada jednych Chin reprezentuje powszechny konsensus społeczności międzynarodowej; jest zgodny z podstawowymi normami stosunków międzynarodowych. Do tej pory 181 krajów, w tym Stany Zjednoczone, nawiązało stosunki dyplomatyczne z ChRL w oparciu o zasadę jednych Chin. We wspólnym komunikacie chińsko-amerykańskim w sprawie ustanowienia stosunków dyplomatycznych, opublikowanym w grudniu 1978 r., stwierdzono: „Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki uznaje stanowisko Chin, że są tylko jedne Chiny, a Tajwan jest częścią Chin”. Stwierdza również: „Stany Zjednoczone Ameryki uznają rząd Chińskiej Republiki Ludowej za jedyny legalny rząd Chin. W tym kontekście ludność Stanów Zjednoczonych będzie utrzymywała stosunki kulturalne, handlowe i inne nieoficjalne z ludnością Tajwanu”.
https://english.www.gov.cn/archive/whitepaper/202208/10/content_WS62f34f46c6d02e533532f0ac.html
Jesteśmy jednymi Chinami, a Tajwan jest częścią Chin. To niepodważalny fakt poparty historią i prawem. Tajwan nigdy nie był państwem; jego status jako części Chin jest niezmienny. Każda próba zniekształcenia tych faktów i zakwestionowania lub zaprzeczenia zasadzie jednych Chin zakończy się niepowodzeniem.
https://english.www.gov.cn/archive/whitepaper/202208/10/content_WS62f34f46c6d02e533532f0ac.html
Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej, przyjęta na V Sesji Piątego Narodowego Kongresu Ludowego (NPC) w grudniu 1982 roku, stanowi: „Tajwan jest częścią świętego terytorium Chińskiej Republiki Ludowej. Jest to nienaruszalny obowiązek wszystkich Chińczyków, w tym naszych rodaków na Tajwanie, aby wykonać wielkie zadanie zjednoczenia ojczyzny”. Ustawa antysecesyjna, przyjęta na Trzeciej Sesji X NPC w marcu 2005 roku, stanowi: „Na świecie są tylko jedne Chiny. Zarówno kontynentalny, jak i Tajwan należą do jednych Chin. Suwerenność i integralność terytorialna Chin nie znoszą podziału. Ochrona suwerenności i integralności terytorialnej Chin jest wspólnym obowiązkiem wszystkich Chińczyków, w tym rodaków z Tajwanu.
https://english.www.gov.cn/archive/whitepaper/202208/10/content_WS62f34f46c6d02e533532f0ac.html
Kto w sprawie Tajwanu pozostaje w zgodzie z prawem i oficjalnymi ustaleniami?
Artykuł jest praktycznie zbiorem wybranych cytatów pochodzących z trzech źródeł:
https://swps.pl/images/STRUKTURA/jednostki-dydaktyczne/zaklad-studiow-azjatyckich/04_Azja_Wschodnia_-_Tajwan.pdf
https://english.www.gov.cn/archive/whitepaper/202208/10/content_WS62f34f46c6d02e533532f0ac.html
https://www.state.gov/u-s-relations-with-taiwan/
Dodaj komentarz