Wprowadzenie: Paradoks lewicy w peryferyjnym kapitalizmie

W debacie publicznej pojęcie „inteligencji kompradorskiej” często łączy się z liberałami lub centroprawicą. Jednak dogłębna analiza polskiej lewicy ujawnia istnienie w jej obrębie istotnego nurtu określanego jako „lewica kompradorska”. Są to środowiska, które mimo deklarowanej krytyki kapitalizmu, w praktyce realizują interesy zachodnich ośrodków władzy gospodarczej i kulturowej, działając na szkodę suwerenności gospodarczej Polski, oraz interesów klasy pracującej. Ich działalność to wyraźny paradoks: zamiast budować antykapitalistyczną alternatywę, utrwalają pólperyferyjny status Polski w globalnym systemie.

Geneza: Transformacja ustrojowa i lewicowa inteligencja

Transformacja 1989 roku była dla polskiej lewicy czasem głębokiego kryzysu tożsamości. Część dawnych dysydentów lewicowych oraz postsolidarnościowych socjaldemokratów, bezkrytycznie zaakceptowała neoliberalny szok gospodarczy jako jedyną możliwą ścieżkę rozwoju.

1. Ugoda z neoliberalizmem: SLD i Unia Pracy
Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD), wywodzący się z PZPR, oraz Unia Pracy stają się w latach 90. kluczowymi realizatorami polityki gospodarczej, której fundamenty położył rząd Mazowieckiego. Pomimo lewicowej retoryki socjalnej, rządy SLD pod wodzą W. Cimoszewicza i L. Millera kontynuują następujące procesy:

Masowej prywatyzacji majątku narodowego, często na niekorzystnych dla kraju warunkach.

Uelastyczniania rynku pracy, co osłabiało pozycję pracowników.

Ścisłej współpracy z MFW i Bankiem Światowym.

Działania te były legitymizowane hasłami „modernizacji” i „zbliżenia do Zachodu”. W zamian za lojalność, kadry te otrzymywały dostęp do międzynarodowych forów, stanowisk w instytucjach unijnych, oraz uznanie w zachodnich mediach. Była to lewicowa twarz polskiego kompradorstwa – wykorzystująca socjalny język do realizacji wolnorynkowej agendy, korzystnej dla zagranicznego kapitału.

2. Narodziny nowej lewicy intelektualnej: Krytyka Polityczna (KryPol)
W kręgu intelektualnym istotną rolę w kształtowaniu lewicy kompradorskiej odegrało środowisko Krytyki Politycznej, założonej przez Sławomira Sierakowskiego. Mimo deklarowanego powrotu do idei lewicy radykalnej, jego działalność często ograniczała się do:

Kulturowego importu zachodnich lewicowych trendów: Nacisk na kwestie multikulturalizmu, polityki tożsamościowej (gender, LGBT+) oraz ekologii, często oderwane od ekonomicznych realiów półperyferyjnej Polski. Krytycy zarzucają KryPol-owi, że koncentruje się na „sporach paryskiej lewicy salonowej”, pomijając problemy polskiego prekariatu, deindustrializacji i utraty suwerenności gospodarczej.

Budowanie sieci powiązań z zachodnimi instytucjami i fundacjami: KryPol stała się lokalnym partnerem dla zachodnich think tanków oraz fundacji, takich jak Open Society Foundations George’a Sorosa, promując ich programy na polskim rynku. Taka współpraca zapewniała finansowanie, dostęp do mediów oraz prestiż, lecz jednocześnie wiązała środowisko z zagranicznymi grantodawcami i ich priorytetami.

Marginalizacji lewicy suwerennościowej i antyimperialnej: Dyskurs KP skutecznie wykluczał z debaty lewicowej głosy kwestionujące dogmatyczny euroentuzjazm, lub postulujące państwową interwencję na rzecz ochrony krajowego przemysłu. Takie stanowisko było piętnowane jako „nacjonalistyczne” i „eurofobiczne”, co skutecznie izolowało polską lewicę od potencjalnie najszerszej bazy społecznej – robotników, oraz mieszkańców zaniedbanych regionów popegeerowskich.

Współczesne przejawy: Partia Razem i jej dylematy

Powstanie partii Razem w 2015 roku miało być odpowiedzią na kryzys lewicy liberalnej (SLD, Twój Ruch) i powrotem do lewicy socjalnej. Jednakże i to środowisko nie ustrzegło się zarzutów o kompradorstwo, choć w bardziej zniuansowanej formie.

1. Dogmatyczny euroentuzjazm kontra suwerenność gospodarcza
Razem zapowiada walkę z neoliberalną Unią Europejską, postulując jej gruntowną reformę w duchu „Europy socjalnej”. W rzeczywistości jednak partia:

Opowiada się za głębszą integracją polityczną oraz federalizacją Unii Europejskiej, co – w kontekście dominacji kapitału niemieckiego i francuskiego – prowadzi do dalszego ograniczania suwerenności państw peryferyjnych.

Nie prezentuje klarownej wizji, w jaki sposób Polska, jako kraj półperyferyjny, mogłaby w ramach tego systemu wywalczyć suwerenność gospodarczą, oraz przeprowadzić radykalne reformy socjalne mimo sprzeciwu silniejszych gospodarek.

Krytykuje rządowy program „Polski Ład” z lewicowych pozycji, jednak pomija lub bagatelizuje jego elementy ukierunkowane na redystrybucję dóbr, oraz próbę (choć niewystarczającą) budowy krajowego kapitału. W efekcie jej narracja często zbliża się do neoliberalnej krytyki prawicy, co osłabia jej potencjał antysystemowy.

2. Sojusz z liberalną inteligencją
Pomimo radykalnej retoryki, Razem w praktyce politycznej buduje sojusze wyborcze i ideowe z najbardziej prozachodnimi, liberalnymi środowiskami (KO, PD). W rezultacie wymaga to złagodzenia postulatów dotyczących suwerenności i gospodarki na rzecz tworzenia wspólnego frontu opartego na wartościach Zachodu, takich jak prawa człowieka i demokracja liberalna, który często bywa narzędziem soft power zachodnich mocarstw.

3. Fundacje i środowiska powiązane
Środowisko skupione wokół Razem i KP założyło liczne fundacje oraz stowarzyszenia, takie jak Fundacja Naprzód (bardziej związana z PPS), czy Fundacja Pole Dialogu, które są aktywnie wspierane finansowo przez zagraniczne granty (m.in. z funduszy norweskich, EOG, Erasmus+). Choć sama forma finansowania nie budzi zastrzeżeń, tworzy jednak sieć zależności, oraz wywiera presję na realizację projektów zgodnych z priorytetami donorów, zamiast odpowiadać na rzeczywiste, oddolne potrzeby polskich społeczności lokalnych.

Podsumowanie: Lewica jako agent soft power

„Lewica kompradorska” w Polsce to środowiska, które – świadomie lub nie – pełnią funkcję agenta soft power zachodnich metropolii. Ich działalność polega na:

Legitymizacji neoliberalnej globalizacji i integracji europejskiej realizowanej za pomocą lewicowego, socjalnego języka, który ukrywa jej rzeczywisty, kolonizatorski charakter.

Import i promocja zachodnich wojen kulturowych, które rozbijają jedność klasy pracującej i odciągają uwagę od rzeczywistych problemów ekonomicznych, takich jak wywłaszczenie czy utrata suwerenności.

Budowanie intelektualnej osłony dla polskich zwolenników neoliberalnych reform, nadając im nowoczesny, „europejski” charakter.

Powstrzymywanie rozwoju autentycznej, suwerennościowej lewicy antyimperialnej, łączącej postulat sprawiedliwości społecznej z ochroną demokratycznej suwerenności narodowej przed wpływem globalnego kapitału.

Działając pod hasłami internacjonalizmu, tolerancji i postępu, lewica kompradorska w rzeczywistości realizuje interesy wybranych zachodnich kapitałów, utrwalając peryferyjny status Polski i hamując rozwój projektu emancypacji gospodarczej, oraz politycznej opartej na autentycznych potrzebach obywateli.