Oto rzetelna i oparta na sprawdzonych źródłach synteza głównych tez książki „Failed State: A Guide to Russia’s Rupture” autorstwa Janusza Bugajskiego.
1. Rosja to instytucjonalnie „państwo upadające”
- Federacja Rosyjska została po upadku ZSRR zaprojektowana jako państwo nominalnie federacyjne, lecz nie wykształciła jednolitej tożsamości narodowej – nie etnicznej, nie obywatelskiej.
- Całość opiera się na niestabilnej strukturze klientelistyczno-personalistycznej, bez demokratycznych instytucji zdolnych do samoorganizacji obywateli (De Gruyter Brill).
2. Nieudane próby transformacji
- Próby przekształcenia Rosji w narodowe państwo obywatelskie, państwo federalne lub trwały system imperialny zakończyły się porażką.
- Paradoksalnie to Władimir Putin, który objął władzę, by zapobiec rozpadowi, może zostać zapamiętany jako jego katalizator (De Gruyter Brill, Jamestown).
3. Strukturalne czynniki upadku
- Siedlisko trwałych sprzeczności: brak wzrostu gospodarczego, skrajne nierówności społeczne, deficyty demograficzne, nierówności między Moskwą a resztą federacji.
- Rosnąca alienacja obywateli, spadek zaufania do instytucji, powszechna korupcja i propaganda – to wszystko podkłada fundament pod niezdolność państwa do stabilności (WorldCat).
4. Regionalne i etniczne przebudzenie
- W Rosji narasta opór regionów i mniejszości etnicznych wobec moskiewskiej centralizacji.
- Polityczna alienacja, żądania samostanowienia, wzrost tożsamości regionalnych i etnicznych mogą stać się punktem zapalnym dla rozpadu państwa (WorldCat, Jamestown).
5. Dramatyczne scenariusze rozpadu
- Bugajski przedstawia scenariusze możliwego rozpadu Rosji – na niezależne państwa, konfederacje czy protostany, które nie będą miały jednolitego systemu politycznego.
- Konflikty graniczne, spory terytorialne i wewnętrzna niestabilność będą towarzyszyć rozpadowi (De Gruyter Brill).
6. Implikacje dla sąsiadów i regionu
- Wybuch kryzysu w Rosji odbije się na krajach sąsiednich – część ucierpi, inne skorzystają, odzyskując wpływy, ludność lub ziemie dawniej utracone.
- Regiony takie jak Polska, Ukraina, kraje bałtyckie mogą zyskać strategiczną przestrzeń wpływu (Jamestown, WorldCat).
7. Rola Zachodu: przygotowanie strategii
- USA i inne państwa Zachodu muszą zbudować plan zarządzania rozpadem Rosji:
🔍 Dodatkowe uwagi
- Bugajski podkreśla, że wiele z tych zjawisk – stagnacja gospodarcza, reżim klientelistyczny, protesty w regionach – rozpoczęło się jeszcze przed inwazją na Ukrainę, a konflikt tylko przyspieszył proces rozpadu (The Geopost).
- Wskazuje, że terminy „upadku państwa” i „ruptura” należy rozumieć jako procesy wzajemnych sprzeczności, a nie gwałtownego zdarzenia jednorazowego (Istraga, KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN).
- Bugajski korzysta z porównań historycznych – upadku imperiów austro‑węgierskich czy osmańskich – by uzasadnić możliwość pokojowego (choć ryzykownego) rozszczepienia Rosji na mniejsze jednostki (KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN, pollux-fid.de).
🧠 Podsumowanie
- Książka przedstawia Federację Rosyjską jako nieefektywny twór imperialny, który nie potrafił wytworzyć trwałej wspólnoty narodowej ani struktury państwowej.
- Proces rozpadu jest nie tylko możliwy, lecz już się toczy, przyspieszony przez reżim Putina, sankcje międzynarodowe i wojnę z Ukrainą.
- Bugajski proponuje, by Zachód aktywnie przygotowywał strategię zarządzania tą transformacją, wspierając autonomię regionów, nowe państwa i powstawanie demokratycznego ładu eurazjatyckiego.
Postscriptum:
podsumowanie konkretnych scenariuszy rozpadu Federacji Rosyjskiej, jakie przedstawia Janusz Bugajski w książce Failed State: A Guide to Russia’s Rupture
1. Scenariusz „Rupture” (rozpad państwa)
- Rosja funkcjonuje jako państwo nominalnie federacyjne, ale brakuje jej spójnej tożsamości narodowej, a państwowość opiera się na systemie klientelistyczno-personalistycznym (Jamestown).
- Czynniki sprzyjające destabilizacji: ekonomiczne stagnacje, gwałtowne nierówności, dewastująca demografia, rosnąca alienacja wobec władzy centralnej, korupcja i propaganda (Istraga, KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN, Jamestown).
- W wielu regionach rośnie opór wobec Kremla: ruchy autonomiczne i etniczne domagają się samostanowienia, co stanowi impuls do separacji – stan sprzeczności strukturalnych zapędza Federację w kierunku rozpadu (Istraga, KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN, Istraga).
- Proces rozpadu ma przebiegać stopniowo – poprzez eskalację protestów, konflikty wewnętrzne, konflikty etniczne – a nie jako natychmiastowe upadłe państwo (Istraga).
- Nowe jednostki polityczne mogą powstać w formie odmiennych struktur: niektóre będą republikami narodowymi, inne – strukturami konfederalnymi, inne – protostanami terytorialnymi; nie będą miały jednorodnego systemu administracyjnego (Jamestown, KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN, Istraga).
2. Scenariusz „wojny domowej” / „bolszewicki”
- Wariant rozwijający się w wyniku eskalacji chaosu: gdy separatyści, lokalne oddziały czy polityczne elity walczą o władzę.
- Może mieć formę analogiczną do rewolucji 1917 roku, choć współczesny potencjał demokratyczny do zaistnienia w porządku imperium jest ograniczony.
- Przewaga sił centralnych (Putinistów), solidarność armii lub działania ekstremistycznych grup mogą doprowadzić do odbudowy silnego państwa na mniejszym terytorium – choć już mniej prawdopodobnego niż pełny rozpad (IPS, Istraga).
3. Scenariusze hybrydowe: fragmentacja i federacja/dezintegracja
- Poszczególne obszary Federacji Rosyjskiej (np. Tatarstan, Baszkiria, Daleki Wschód, Syberia, regiony kaukaskie) mogą ogłosić niepodległość, częściowo zbudować konfederacje regionalne lub federalne struktury niezależne od Moskwy.
- W trakcie rozpadu część regionów może z powrotem powrócić do ograniczonej federalizacji lub powołać lokalne elity i administracje demokratyczne – ale z różnorodnymi modelami państwowości (Jamestown, KUNGL KRIGSVETENSKAPSAKADEMIEN, Istraga).
4. Scenariusz „demokratycznego przejścia” (bardziej optymistyczny, mniej prawdopodobny)
- Zakłada powstanie demokracji i federalizacji z udziałem regionów etnicznych, przy wsparciu Zachodu.
- Zachodnie rządy mogłyby wspierać samostanowienie regionów i demokratyczne reformy.
- Jednak Bugajski ocenia ten scenariusz jako mało prawdopodobny, gdyż reżim Kremla nie dopuszcza żadnych realnych reform i długotrwały opór przeciwko centralizacji uniemożliwia odbudowę stabilnego państwa federalnego (IPS).
📌 Wnioski: tabelaryczne zestawienie scenariuszy
| Scenariusz | Opis | Prawdopodobieństwo |
|---|---|---|
| Rupture (rozpad) | Federacja pęka pod ciężarem sprzeczności; powstają niezależne podmioty regionalne | Wysokie |
| Wojna domowa / rewolucja (bolszewicki) | Rywalizacja frakcji, możliwe scentralizowane państwo na mniejszym terytorium | Mniej prawdopodobne |
| Federacja hybrydowa / fragmentacja kontrolowana | Mezoregiony tworzą różne struktury polityczne, niejednorodne państwa | Umiarkowane |
| Demokratyczna transformacja | Liberalny, federalny system demokratyczny budowany z udziałem regionów i wspierany przez Zachód | Mało prawdopodobny |
⚠️ Kluczowe ostrzeżenia Bugajskiego
- Proces ten nie będzie spokojny ani przewidywalny – możliwe konflikty graniczne, napięcia etniczne, walki lokalnych szczebli inne niż transformacja pokojowa (Jamestown, Istraga).
- Zachód powinien przygotować strategię zarządzania rozpadem: planowanie wsparcia dla regionów, bezpieczeństwo sąsiadów, budowanie zwyczajów demokratycznych we wschodniej Eurazji, a także strategię denuklearyzacji i stabilizacji nowych podmiotów (Jamestown, Istraga, IPS).
Dodaj komentarz