1. OUN-B i eksterminacja Żydów (1941–1944)
OUN-B jeszcze przed wybuchem wojny uznawała Żydów za „element wrogi narodowo” i traktowała ich jako „agentów bolszewizmu” oraz „obcych pasożytów rasowych”.
a) Pogromy z udziałem OUN-B
Po ataku Niemiec na ZSRR (czerwiec 1941) i wkroczeniu Wehrmachtu do Lwowa, OUN-B współorganizowała i inspirowała pogrom żydowski:
- Lwów, lipiec 1941:
– Pogrom trwał kilka dni. Ofiarą padło od 4 do 7 tys. Żydów.
– Sprawcami byli zarówno niemieccy żołnierze, jak i „samoczynne milicje ukraińskie” organizowane przez OUN.
– Żydów bito, zmuszano do „sprzątania trupów bolszewików”, oblewano benzyną i palono żywcem.
Cytat z relacji świadka (w zbiorze „Shoah Foundation”):
„Pędzili nas ulicą… ludzie bili nas deskami, dzieci kopały, ktoś zapalał benzynę na plecach człowieka… śmiali się.”
b) Udział w akcjach eksterminacyjnych
Członkowie OUN służyli w:
- ukraińskiej policji pomocniczej, która brała udział w deportacjach do obozów śmierci,
- SS-Galizien (14. Dywizji Grenadierów Waffen-SS), utworzonej w 1943 r., która prowadziła pacyfikacje m.in. w Hucie Pieniackiej.
OUN-B w wydanych odezwach wzywała do oczyszczenia „etnicznego ciała narodu ukraińskiego” ze „żydokomuny i polskiej zarazy”.
2. Represje wobec własnych obywateli: Ukraińcy przeciwko OUN-UPA
OUN-UPA prześladowały także Ukraińców, którzy:
- nie popierali nacjonalizmu,
- współpracowali z Armią Czerwoną, AK, bądź oddziałami polskiej samoobrony,
- chcieli chronić sąsiadów Polaków lub Żydów.
Przykłady:
- Ukraińscy księża greckokatoliccy, którzy potępiali czystki etniczne, byli mordowani – np. ks. Mychajło Sosnowśkyj (zamordowany za sprzeciw wobec mordów Polaków).
- W niektórych wsiach UPA wieszała „zdrajców narodu” z tabliczką: „Taki koniec każdego, kto pomaga Lachom.”
Represje te miały charakter terrorystyczny i służyły zastraszeniu własnej ludności.
3. Służba Bezpeky (SB) – wewnętrzny aparat terroru OUN-UPA
Służba Bezpeky była strukturą kontrwywiadowczą i policyjno-represyjną OUN-B i UPA. Jej działania obejmowały:
- fizyczną eliminację „zdrajców”, „niepewnych ideologicznie”, cywilów niepopierających walki,
- nadzór nad lojalnością członków UPA,
- tortury i wymuszanie zeznań.
Metody działania SB:
- potajemne likwidacje w lasach (np. przez rozcięcie brzucha i wsypywanie do środka soli – relacje z Wołynia),
- publiczne egzekucje za rzekomą współpracę z NKWD lub Polakami,
- obcinanie języków lub rąk za „zdradę” (relacje z pow. Sanok, 1945),
- porwania, ukrywanie zwłok, zastraszanie rodzin.
SB była uznawana przez wielu historyków za aparat terroru porównywalny z gestapo czy NKWD, ale działający na rzecz nacjonalistycznego podziemia.
4. Recepcja UPA w dzisiejszej Ukrainie
Od lat 90. XX w., a zwłaszcza po 2014 r., UPA stała się jednym z symboli walki o niepodległość Ukrainy – szczególnie w zachodnich regionach (Galicja, Wołyń, Zakarpacie).
a) Rehabilitacja historyczna:
- UPA została uznana za „walczącą o niepodległość” w ustawach ukraińskich (2015 r.),
- postaci jak Stepan Bandera, Roman Szuchewycz są upamiętniane pomnikami, nazwami ulic,
- organizowane są marsze pamięci UPA (szczególnie we Lwowie i Iwano-Frankiwsku).
b) Kontrowersje:
- Historycy ukraińscy (np. Jarosław Hrycak) i zagraniczni krytykują próbę gloryfikacji UPA bez pełnego rozliczenia z czystkami etnicznymi,
- Polska oficjalnie uznaje działania UPA za ludobójstwo – potwierdzone uchwałą Sejmu RP (2016),
- część społeczeństwa ukraińskiego – zwłaszcza wschodnia i centralna Ukraina – nie utożsamia się z dziedzictwem UPA.
Źródła i literatura (część 2):
- Jeffrey Burds, The Holocaust in Galicia, Yale University
- Per Anders Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths
- Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”
- IPN: Zbrodnie OUN-UPA na Żydach, zeszyty edukacyjne
- Relacje z Archiwum Shoah Foundation i Yad Vashem
Dodaj komentarz