1. Dekalog ukraińskiego nacjonalisty – treść i interpretacja
Dekalog ukraińskiego nacjonalisty (1929/1930), autorstwa Stepana Łenkawskiego, był fundamentalnym dokumentem ideologicznym OUN, pełniącym funkcję „katechizmu” dla członków organizacji.
Treść (oryginalna wersja):
- Zdobędziesz państwo ukraińskie albo zginiesz w walce o nie.
- Nie pozwolisz nikomu plamić sławy ani honoru twojego Narodu.
- Pamiętaj o wielkich dniach naszej walki wyzwoleńczej.
- Bądź dumny, że jesteś dziedzicem walki o chwałę Tryzuba.
- Pomścij śmierć wielkich rycerzy.
- O sprawie nie rozmawiaj z kim można, ale z tym, z kim trzeba.
- Nie zawahasz się popełnić największej zbrodni, jeśli tego wymaga dobro sprawy.
- Nienawiścią oraz podstępem będziesz przyjmował wrogów Narodu.
- Ani prośby, ani groźby, tortury czy śmierć nie zmuszą cię do zdrady.
- Będziesz dążył do rozszerzenia siły, sławy, bogactwa i terytorium Państwa Ukraińskiego.
Komentarz:
- Punkt 7 i 8 wyraźnie usprawiedliwiają terror i zbrodnie w imię „dobra narodu”,
- całość dekalogu stanowi model mentalnego oddzielenia się od zasad moralnych i etycznych, zastępując je fanatyczną lojalnością wobec „sprawy”,
- dekalog był recytowany podczas przysięgi, stanowił część szkolenia członków UPA i młodzieży OUN.
2. Rytuały brutalizacji i szkolenia członków UPA
OUN-B i UPA wykształciły system przygotowywania kadr do brutalnych działań – zarówno na poziomie doktrynalnym, jak i psychologicznym.
a) Szkolenia i indoktrynacja:
- W obozach szkoleniowych (Wołyń, Karpaty, Huculszczyzna) stosowano codzienne ćwiczenia z przemocy symbolicznej i realnej,
- uczono, że „zabicie zdrajcy i wroga nie jest zbrodnią, lecz aktem oczyszczenia narodu”,
- stosowano brutalne ćwiczenia lojalnościowe (np. rozkaz bicia cywilów, odcinania głów kukłom przedstawiającym „Lachów” lub „żydów”).
b) Rytuały inicjacyjne i testy lojalności:
- młodzi rekruci musieli wziąć udział w egzekucji – najczęściej Polaka, Ukraińca-„zdrajcy” lub jeńca sowieckiego,
- palenie żywcem, rozrywanie końmi, odrąbywanie kończyn, a także przywiązywanie do płonącego chochoła (słomianej figury wroga), miały działać jako forma psychicznej brutalizacji.
c) Antyempatia jako cnota:
- uczono „przezwyciężania sentymentów”, co miało na celu uczynienie żołnierzy UPA odporowymi na krzyki ofiar, widok krwi, cierpienie dzieci, kobiet.
3. Ideologowie ukraińskiego nacjonalizmu i ich wpływ
a) Dmytro Doncow – doktryna integralnego nacjonalizmu:
- Główne dzieło: Nacjonalizm (1926),
- głosił ideologię radykalnego elityzmu, pogardy dla słabości i humanizmu,
- postulował, że „nie współczucie, lecz siła i bezwzględność tworzą naród”.
„Nie ważne są środki – ważny jest cel: państwo. Niech twoje serce będzie jak stal, a twoja dłoń gotowa do cięcia.”
b) Mykoła Sciborski:
- twórca koncepcji „nacjokratyzmu”, postulował jednopartyjne państwo narodowe, bez miejsca dla „elementów obcych” (Polaków, Żydów, Rosjan, Czechów).
c) Stepan Bandera:
- przywódca OUN-B,
- zatwierdził i wspierał tzw. „taktykę totalnego usunięcia elementu nieukraińskiego z ziem etnicznych”,
- choć od 1941 r. był więziony przez Niemców, jego zwolennicy realizowali jego linię ideologiczną.
4. Współczesna recepcja OUN-UPA na Ukrainie
a) Rehabilitacja UPA:
- Od 2004 r. (pomarańczowa rewolucja) i 2014 r. (Majdan) rozpoczął się proces heroizacji UPA jako „bojowników o niepodległość”,
- 2015 r. – ustawa IPN Ukrainy uznała UPA za formację walczącą o suwerenność, a jej członków za bohaterów narodowych.
b) Problem wypierania zbrodni:
- UPA przedstawiana jest jako ruch oporu przeciw Niemcom i Sowietom,
- zbrodnie na Polakach, Żydach i Ukraińcach-lojalistach są pomijane, relatywizowane lub usprawiedliwiane,
- w podręcznikach ukraińskich wojna na Wołyniu to „konflikt narodowościowy”, nie ludobójstwo.
c) Kulty pamięci:
- liczne pomniki Stepana Bandery (m.in. we Lwowie, Tarnopolu, Iwano-Frankiwsku),
- ulice nazwane imieniem Bandery, Szuchewycza i Doncowa,
- weterani UPA honorowani w armii ukraińskiej jako „duchowi ojcowie walki z Moskwą”.
5. Literatura i źródła (część 4):
- Dmytro Doncow, Nacjonalizm, Lwów 1926.
- Roman Wysocki, OUN-B i UPA – ideologia i przemoc, Lublin 2011.
- Wiktor Poliszczuk, Gorzka prawda o OUN i UPA
- Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”
- Dekalog ukraińskiego nacjonalisty, archiwum OUN, Ternopil.
- Raporty Głównego Zarządu Politycznego LWP nt. brutalizacji i praktyk w UPA, IPN Warszawa.